Phương pháp nhớ - Trí nhớ diệu kỳ P4

Sự Liên Tưởng

Chiếc chìa khóa để có thể hồi tưởng tốt nhất là cách chúng ta liên tưởng các sự việc trong trí nhớ của mình. Một số liên tưởng xảy ra một cách tự nhiên, giống như cảnh tượng ở bãi cát trắng. Một số liên tưởng khác có thể không rõ ràng như vậy. Thậm chí có thể bạn cần phải tự tìm ra sự liên tưởng, phải nỗ lực một cách có ý thức. Trong tất cả các kỹ thuật ghi nhớ sau đây, tôi đều sử dụng đến sự liên tưởng nên bạn sẽ thấy có nhiều ví dụ về khái niệm này được đưa ra.

Bạn có thể sử dụng sự liên tưởng đơn giản để ghi nhớ những mẩu thông tin rời rạc, sử dụng liên tưởng phức tạp hơn để ghi nhớ những lý thuyết khó và những khối lượng thông tin chứa nhiều “đoạn” nhở có liên quan với nhau. Chẳng hạn, dùng cách liên tưởng đơn giản để ghi nhớ họ tên và nhớ mặt mọi người: Khi gặp ai đó, bạn hãy tự nhắc to hoặc nhắc thầm lại tên người đó với chính mình. Nếu bạn biết nhiều người cùng tên, hãy phác họa lại hình ảnh người mới với những người đã biết.

Hãy phác họa hình ảnh của họ một cách sống động, như đang ngồi bên bàn tiệc, cười nói với nhau, hoặc đang cùng nhau trượt tuyết trên núi. Hãy chú ý đến những sở thích của họ mà bạn biết.

Bạn cũng có thể lấy những đặc trưng nổi bật về hình dáng của người mình gặp, như cái nốt ruồi đặc biết, hay đôi tai to. Hãy liên hệ những đặc điểm này với tên của họ - như ông Molly có nốt ruồi – hay đơn giản là viết các chữ cái trong từ Molly vào hình vẽ đôi tai to để biểu thị cho ông Molly mang đặc điểm này. Sau khi cố gắng liên hệ tên của một người với các hình ảnh trực quan như vậy, lần sau khi nhìn thấy mặt ông Molly, trong óc bạn sẽ lóe lên sự liên tưởng trực quan tương tự. Lập tức bạn sẽ nở ngày nụ cười và chào đúng tên ông ta.

Khi sử dụng kỹ thuật liên kết, hãy ghi nhớ những hướng dẫn sau để những liên tưởng của bạn dễ ghi nhớ hơn:

- Sử dụng các mô tả đầy màu sắc và các giác quan.

- Thể hiện bằng hành động.

- Cho chúng mang sắc thái của sex.

- Biến chúng thành tình cảm.

- Hãy thể hiện một cách mãnh liệt.

Sự Liên Hệ

Khi bạn cần ghi nhớ danh sách các sự kiện hoặc các điều khoản dường như không liên quan gì, bạn có thể liên hệ chúng với một câu chuyện tầm phào để dễ nhớ hơn. Giả sử bạn phải ghi nhớ danh sách những sự kiện sau về một số bộ lạc người da đỏ ở Bắc Mỹ:

Bộ lạc Cheyenne:

• Sống trong lều.

• Giết trâu để lấy da và thịt.

• Sử dụng cung tên.

Bộ lạc Nootka:

• Làm nhà bằng gỗ.

• Dùng cây lao móc bắt cá làm thức ăn.

• Ghép cây làm xuồng ca-nô.

Bộ lạc Creek:

• Xây nhà bằng bùn và rơm.

• Săn bắt hươu nai.

• Phụ nữ làm nồi bằng đất sét và dệt vải.

Bộ lạc Hopi:

• Phụ nữ xây nhà bằng đá.

• Thức ăn chủ yếu là ngô.

• Con người rất tốt bụng và nhân hậu.

• Đàn ông dệt vải.

Hãy đánh dấu những từ chính, nghĩ ra những câu chuyện ngớ ngẩn (again) để ghi nhớ chúng. Muốn hồi tưởng lại những đặc điểm của bộ lạc Cheyenne hãy nghĩ đến hình ảnh : “Shy Anne hay e thẹn đến nỗi cô suốt ngày ở trong lều chơi với trâu, cô cài một chiếc cặp tóc lớn hình cánh cung trên đầu và vẽ những mũi tên màu đỏ khắp quanh lều”.

Để nhớ được những đặc điểm về bộ lạc Creek, ta có thể nghĩ đến câu chuyện: “Tôi tới một con lạch nhỏ (creek), lội xuống lớp bùn đen xen những cọng rơm nát đâm vào chân nhồn nhột. Tôi nhìn thấy một đàn hươu đầu đội những chiếc nồi đất sét và quấn tấm vải dệt màu sặc sỡ đang bơi xuôi dòng”. Sẽ rát khó quên những cảnh buồn cười như vậy, đúng không? Giờ hãy tự nghĩ ra những câu chuyện của bạn về bộ lạc Nootka và Hopi. Hãy sử dụng những cách mô tả đầy màu sắc và nhạy cảm với một sắc thái đặc biệt nào đó. Càng đặc biệt, càng dễ nhớ. Các chương trình của chúng tôi dạy cho sinh viên cách sử dụng liên kết để học thuộc tên những nước có biên giới tiếp giáp nhau.

Nếu có một chiếc máy bay đủ nhiên liệu đưa bạn bay qua năm nghìn dặm tới vùng Đông Nam nước Italia, bạn sẽ bay qua Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Iraq, Iran, Pakistan, và Italia trước khi hạ cánh xuống Ấn Độ. Đây chính là cách liên kết chúng:

Tôi đang ngồi trong một nhà hàng ăn món mỳ ống (Italia – mỳ ống là món ăn nổi tiếng của Italia), và tôi hét lên với một phụ nữ đi ngang qua: “Ê, đừng ăn ở đây, đồ ăn đầy mỡ !” (Greece – từ này phát âm lên giống từ grease nghĩa là đầy mỡ). Tay đầu bếp trông như một con gà tây (Turkey – đồng nghĩa với từ gà tây) đã đuổi đánh tôi, đe dọa giết tôi bằng cái giá kê lò nướng (Iraq – đọc gần giống từ rack – cái giá). Tôi chạy mãi, chạy mãi (Iran – phát âm giống từ ran – chạy) và vấp ngã vào cái bao của Stan (Pakistan – phát âm giống cụm từ pack of Stan – cái bao của Stan). Tôi mở bao ra, thấy một người Ấn Độ (India), anh ta bảo: “Nếu cậu không thích đồ ăn ở đó, thì hãy ăn ở chỗ khác !”

Nhiều năm trước, khi tôi còn làm nghề môi giới bất động sản ở San Francisco, tôi cần phải biết tên các đường phố và địa điểm trong thành phố. Tôi muốn ghi nhớ để khi lái xe ngang qua sử dụng cách liên kết từ, tôi có thể bắt đầu từ phố đầu tiên, nối nó với phố tiếp theo và cứ như vậy. Ví dụ: nếu tôi bắt đầu từ phố Union và lái xe qua phố Green, Vallejo, Broadway, tôi có thể hình dung từ cảnh tượng “Quân đội liên quân (Union – có nghĩa là Liên quân) đang hành quân qua một bãi cỏ xanh (Green – bãi cỏ xanh) vào thành phố Vallejo, nơi đang diễn ra chiến dịch Broadway”. Tôi có thể tiếp tục trò chơi như vậy để nhớ được tên các phố từ đầu đến cuối thành phố và cứ thể nhẩm lại rất nhiều lần trong đầu để nhớ kỹ hơn. Đó là một cách rèn luyện trí nhớ rất tốt, ngoài ra còn giúp tôi biết được tất cả các đường phố.

Hệ thống chốt

Hệ thống chốt có thể sử dụng để ghi nhớ bất kỳ bảng đề mục nào. Hệ thống đó gồm các số tương ứng với những từ gợi tính trực quan, được ghi nhớ cố định trong đầu bạn. Sau đó từ hệ thống chốt này bạn có thể ghi nhớ những danh mục cần nhớ.

Hệ thống chốt ghép các số với những từ có âm điệu hoặc gợi ý trực quan. Hãy lập danh mục từ riêng của bạn.

Sử dụng hệ thống chốt và liên kết trực quan để ghi nhớ các danh sách cá nhân hoặc các danh mục.

Hệ thống chốt có hiệu quả nhất khi các liên tưởng mang nhiều màu sắc, cường điệu hoá, đầy trí tưởng tượng và ngớ ngẩn.

Hệ thống chốt có thể mở rộng hoặc dùng lặp lại để tiếp tục ghi nhớ những bảng danh mục dài.

Danh mục Dan Mikels đã sử dụng như sau:

1. One: Sun (Mặt trời) (one phát âm gần như sun) .

2. Đôi mắt (2 = một đôi)

3. Tam giác (3 cạnh, 3 góc)

4. Hình vuông (4 cạnh, 4 góc)

5. Năm ngón tay

6.6-Sticks (cây gậy)

7. 7-Up (một loại nước giải khát)

8. 8-Octpous (con bạch tuộc)

9. Bóng chày

10. Hen (gà mái)

11. Hàng rào

12. Trứng

13. Mèo

14. Tiền

15. Quyền Anh

16. Ô-tô

17. Tạp chí

18. Bầu cử

19. TV

20. Điện thoại

Lưu ý mỗi từ có một phương diện trực quan, có thể tạo liên kết logic giữa mỗi số với từ tương ứng của nó. Một số liên kết rất rõ ràng, nhưng một số lại đòi hỏi phải suy nghĩ một chút. Từ số 1 đến 8 rất dễ rồi, đúng không? Với những liên kết còn lại tôi sẽ phân tích rõ hơn:

9. Có 9 cầu thủ trong một đội bóng chày.

10. Ten (cùng âm với hen)

11. Hai tấm ván hàng rào đứng song song với nhau trông như số 11.

12. Trứng mang bán thường đóng thành hộp 12 quả.

13. 13 là con số “không may mắn” giống như gặp mèo đen.

14. Giống như trong cách nói “one (1) for (4) money, two for the show, three to get ready, for to go”.

15. Có 15 hiệp trong một trận đấu quyền Anh.

16. Bạn phải đủ 16 tuổi mới được lái xe ô-tô.

17. Tạp chí Tuổi mười bảy.

18. Bạn phải đủ 18 tuổi mới được tham gia bầu cử.

19. Cỡ ti-vi tiêu chuẩn là 19 inch.

20. Thường phải mất 20 xu mới gọi được một cuộc điện thọai.

Hãy dành một chút thời gian để làm quen với cách làm này. Sau đây là danh sách 20 vị tổng thống đầu tiên của nước Mỹ. Ta sẽ ghi nhớ bằng cách ghép tên từng người vào danh mục nêu trên - giống như ghép 1-sun với 1-George Washington và 2-đôi mắt với 2-Jonh Adams.

1. George Washington

2. Jonh Adams

3. Thomas Jefferson

4. James Madison

5. James Monroe

6. Jonh Quincy Adams

7. Andrew Jackson

8. Martin Van Buren

9. Wiliam Henry Harrison

10. Jonh Tyler

11. James K.Polk

12. Zachary Taylor

13. Millard Fillmore

14. Franklin Pierce

15. James Buchanan

16. Abraham Lincoln

17. Andrew Jonhson

18. Ulysses S.Grant

19. Rutherford B. Hayes

20. James Garfield

Điều quan trọng khi gắn những từ mới hoặc thuật ngữ mới vào hệ thống chốt là làm sao để chúng ta càng trực quan được càng tốt. Hãy làm cho những liên kết mang nhiều màu sắc, cường điệu hoá, giàu tưởng tượng và buồn cười. Về phần này hãy xem lại chương “Những gì ta nhớ rõ nhất” để tham khảo thêm.

Giờ ta bắt đầu nhé. Tôi sẽ giúp bạn với 10 mục từ đầu tiên, phần còn lại bạn tự tìm liên kết cho chúng.

1. Sun, George Washington - Hãy tưởng tượng George đang lau một ô cửa sổ để mặt trời có thể rọi vào. (Ở đây từ George Washington đọc gần giống cụm từ George washing one trong câu “George washing one pane of his window…”). Bạn hãy diễn tả bằng động tác đưa hai tay tạo thành vòng tròn giống hình mặt trời.

2. Đôi mắt, Jonh Adams - Hãy nhìn sâu vào đôi mắt, cứ nhìn cho đến khi không nhìn thấy gì khác ngoài những nguyên tử (atoms) xoay quanh và từ nhân của một nguyên tử xuất hiện một cách thần bí từ Jonh (so sánh từ Jonh Adams - Jonh Atoms).

3. Tam giác, Thomas Jefferson - Tưởng tượng ra tình huống Thomas và Jeff, con trai của ông ta (his son) cùng yêu một cô gái. Đó là một tình yêu tay ba.

4. Hình vuông, James Madison – James phát điên lên với cậu con trai vì họ cùng chơi hình vuông và con trai ông đã thắng. (4. Four-square, James Madison – James is mad at his son because they’re playing four-square and the son is winning.

5. Năm ngón tay, James Monroe – Hình dung James đang nắm tay Marilyn Monroe.

6. Sticks, John Quincy Adams - Quả táo của Jonh Quincy Adams đang nảy lên nảy xuống, còn bạn thì cố gắng dùng chiếc gậy chơi bi-a để đập trúng. (Jonh Quincy’s Adam’s apple is bobbing up and down, and you are trying to hit it with a cue stick).

7. 7-Up, Andrew Jackson – Hãy xem ông Michael Jackson làm nghề kinh doanh nước giải khát 7-Up.

8. Octopus, Martin Van Buren - Chiếc xe của ông Martin bị cháy và một con bạch tuộc đã kịp đến dập tắt đám cháy, mỗi chiếc vòi của nó là một chiếc vòi rồng. (Martin’s van is bunrning and an octopus comes along to put out the fire, holding one hose in each of his eight tentacles).

9. Bóng chày, William Harrison - Cậu con trai đầy lông lá của William đang ném một quả bóng chày. Hãy nhìn số “9” trên bộ quần áo cầu thủ của cậu ta và đôi tay đầy lông lá đang ném bóng. (William’s hairy son is throwing a baseball. See the number “9” on his uniform, and see his hairy arms throw the ball).

10. Hen, Jonh Tyler – Jonh làm nghề lợp ngói, ông có 10 con gà mái, mỗi con đều đang giữ thăng bằng cho một viên ngói bằng mỏ của nó ( Jonh the tiler has ten hens and each one is balancing a tile on its beak).

Bạn có nắm được ý tưởng không? Đây chỉ là những liên tưởng ngớ ngẩn của tôi, bạn có thể có những liên tưởng khác. Giờ bạn hãy thử làm với một nửa danh mục còn lại – và hãy nhớ rằng càng thái quá càng tốt. Sau đó lấy một mẩu giấy trắng, gập sách lại, và viết lại tên 20 vị tổng thống đầu tiên của Mỹ, sử dụng hệ thống chốt. Tôi cá rằng bạn có thể ghi nhớ gần hết tên của họ ngay từ lần thử đầu tiên!

Bạn cũng có thể tạo lập một danh mục chốt riêng sử dụng những con số và từ ngữ quen thuộc hơn có ý nghĩa hơn đối với bạn. Chẳng hạn, có thể bạn muốn sử dụng những số và từ có âm điệu như: one-sun, two-glue, three-knee, four-door, five-hive, six-sticks, seven-heaven, eight-gate,nine-wine, ten-hen.

Khi đã thấy thoải mái với bảng danh mục của mình, bạn có thể sử dụng để ghi nhớ. Nếu chúng dài hơn 20 mục từ, bạn có thể phát triển danh mục chốt dài hơn hoặc lặp lại. Nếu danh mục chốt có 20 mục từ, nhưng bạn phải ghi nhớ tới 40 mục, thì số 21 sẽ ghép với số 1, số 25 ghép với số 5, và cứ như vậy. Lấy các tổng thống Mỹ làm ví dụ: tổng thống thứ 21 là Chester A. Arthur. Liên kết tên ông này với số 1, George Washington. Hình dung George đang lau ô của sổ để ánh sáng mặt trời rọi vào. Khi bạn thể hiện bằng động tác giơ tay tạo hình tròn như hình mặt trời, cửa sổ mỗi lúc một sáng hơn, nhìn ra ngoài cũng dễ hơn. Bạn nhìn thấy gì bên ngoài? Tại sao nhỉ, đó là Chester, một chú chó với tiếng sủa nghe là lạ “Arth! Arth! Arth!”.

Phương pháp định vị

Để sử dụng phương pháp định vị, hãy lấy một nơi quen thuộc, như ở nhà hoặc xe ô-tô của bạn, và xác định vị trí của bất kể những gì bạn muốn ghi nhớ ở nơi đó.

Giả sử bạn muốn nhớ những thứ cần mua như khoai tây, mì sợi, banh mì, chuối, và nước sốt dùng cho mì ống. Bạn biết rằng mình sẽ lái xe từ nơi làm việc về nhà bằng xe của mình và trên đường về phải ghé vào siêu thị. Hãy dùng một phút để hình dung cảnh tượng này. Khoai tây va đập vào ngăn để gang tay. Bạn đóng cửa ngăn và không còn nhìn thấy chúng. Túi mì sợi treo gần chỗ gương chiếu hậu, bánh mì làm cho băng cassette bị đẩy lên như một lát bánh mì nướng, chuối nát bét trên sàn, li nước sốt để thăng bằng ngay trên đầu bạn, sủi bọt và chảy xuống mặt bạn.

Lúc này, khi đã làm việc xong, bạn ra xe và muốn nhớ những thứ càn mua, bạn chỉ can nhìn vào ngăn để găng tay và nhớ được tất cả.

Hình ảnh càng đặc biệt, càng buồn cười, càng dễ nhớ hơn. Giả sử bạn muốn nhớ để gọi điện chúc mừng sinh nhật cô bạn thân nhất. Hãy nhắm mắt lại, hình dung cô bạn đó đang ngồi trên một chiếc bàn cũ, trông rất kỳ dị, mặc bộ quần áo như chú hề (hoặc có thể không mặc gì cả) và đang cố giữ thăng bằng cho một cây nến ở trên mũi. Chiếc điện thọai đỏ chóe trên bàn đổ chuông. Cô bạn nhấc ống nghe, đó chính là bạn đang gọi. Hình dung cảnh đó như một bộ phim đang diễn ra trước cửa nhà bạn. Tối nay, khi bạn trở về nhà, dừng lại trước cửa và sẽ thấy những gì đang diễn ra, lúc đó bạn sẽ nhớ phải gọi ngay cho cô bạn thân.

Phương pháp định vị có thể sử dụng phối hợp với phương pháp chốt, nối các từ với các vị trí.

Scott Bonstein, một chuyên gia dạy cách ghi nhớ ở Supercamp, đã phối hợp sử dụng phương pháp dùng hệ thống chốt với phương pháp định vị. Danh mục chốt của ông gắn với một lớp học: 1 - bảng đen, 2 - công tắc đèn, 3 - sàn nhà, 4 - trần nhà, 5 - sách, 6 - điện thọai, 7 - cửa ra vào, 8 - cửa sổ, 9 - ghế ngồi, v.v…

Tôi cũng sử dụng phương pháp định vị với phương pháp chốt, nhiều từ trong danh mục chốt liên hệ đến nhà tôi. Khi tôi muốn ghi nhớ điều gì đó,tôi chỉ cần hình dung lại nhà mình một lượt. Bạn có thể tạo ra hệ thống định vị riêng, điền vào danh mục sau bằng cách bước qua ngôi nhà của mình và nhặt ra những đặc trưng nổi bật trong mỗi phòng. Nhà của tôi như sau:

Lối vào 1. 2. 3.

Phòng khách 4. 5. 6.

Phòng ăn 7. 8. 9.

Bếp 10. 11. 12.

Phòng ngủ 13. 14. 15.

Phòng tắm 16. 17. 18.

Những chữ viết tắt và câu sáng tạo dùng để nhớ cả dãy tên

Chữ tắt là từ được hình thành từ những chữ cái đầu tiên của một nhóm từ:

Huron/ Ontario/ Michigan/ Erie/ Superior

Câu sáng tạo cũng dùng những chữ cái đầu tiên của mỗi từ

My Very Educated Mother Just Served Us Nine Pizzas

Mercury Venus Earth Mars Jupiter Saturn Uranus Neptune Pluto

Phần lớn chúng ta (đặc biệt là những kinesthic learners) có thể đi quanh nhà trong bóng tối, nhưng vẫn biết rõ mọi vật ở chỗ nào, tuy không nhìn thấy chúng. Thỉnh thoảng hãy thử làm như thế này: Dậy, ra khỏi phòng vào buổi tối và bước vào phong bên cạnh. Với công tắc đèn và bật sáng. Có thể bạn sẽ không đâm vào vật gì khi di chuyển và sờ ngay vào công tắc đèn mà không nhìn thấy chúng. Bạn biết rõ lối đi trong nhà nên có thể dễ dàng nhắm mắt lại và hình dung mỗi phòng. Ghi nhớ các vị trí trong nhà làm danh mục chốt của bạn sẽ rất tự nhiên.

Tôi luôn sử dụng phương pháp này khi muốn trình bày gì đó. Trước hết tôi lập một bản đồ ghi nhớ Mind Map đánh dấu những điểm chính, với nhiều nhánh nhỏ cho các phụ đề. Tôi đánh số các điểm theo thứ tự trình bày; sau đó tạo sự liên tưởng với mỗi mục từ trong hệ thống chốt. (1) Phần giới thiệu gắn với (và viết lên) cửa trước, (2) công tắc đèn cho biết (soi sáng) tôi là ai và tại sao tôi có đủ khả năng nói chuyện về đề tài này… và cứ như vậy.

Tạo những liên kết này mất rất ít thời gian, giúp tôi tiết kiệm thời gian khi chuẩn bị cho việc trình bày, thư giãn và nói chuyện một cách tự tin mà không sợ quên những điều muốn nói.

Một lần nữa, hãy xem lại mục nói về “Những gì khiến ta nhớ rõ nhất” để đưa những đặc tính dễ ghi nhớ nhất vào các liên kết của bạn.

Từ viết tắt và những câu mang tính sáng tạo

Từ viết tắt là một từ được hình thành từ những chữ đầu của một nhóm từ hoặc những thuật ngữ phức hợp. Những người mẹ chống lại những ông tài xế say rượu sử dụng cách viết tắt rất hiệu quả MADD. Nhiều tổ chức và nhóm xã hội khác cũng có tên viết tắt. Tất cả chúng ta đều quen với những chữ viết tắt như NATO, OPEC, NASA. Với tư cách là cá nhân, chúng ta có thể sử dụng các chữ tắt một cách sáng tạo, giúp ta nhớ được thông tin. Chẳng hạn, tên của các hồ lớn có thể nhớ được bằng cách sử dụng chữ tắt HOMES-H cho hồ Huron, O cho Ontario, M cho Michigan, E cho Erie, và S cho Superio.